ඌවේ පෞරාණික විහාරස්ථාන

මොණරාගල දිස්ත්‍රික්කය තුළ දැනට නටබුන් බවට පත්ව තිබෙන පෞරාණික විහාරස්ථාන පිළිබඳව පූර්ණ ගවේෂණයක් හො පර්යේෂණයක් පුරා විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව තවම සිදුකර නොතිබීම පාඩුවකි. සමහර පූජනීය ස්ථාන වලට භාවිතා කළ නම් පවා ජනවහරින් ඉවත්ව තිබේ. එබදු විහාරස්තාන ගැමියන් හදුන්වනු ලබන්නේ නෂ්ඨාවශේෂ අනුව තබා ගත් නම් වලිනි. ටැම්ගල්මණ්ඩිය, ටැම්ගල්ලන්ද, වෙහෙර පුදාම, වෙහෙරගල, පන්සල් වත්ත වැනි නම් වලින් කියැවෙන තැන පැරණි විහාරස්ථාන බව නිසැකය. එබදු අප්‍රකට පූජනීය ස්ථාන හදුනාගෙන ආරක්ෂා කළ යුතුව ඇත. මේ රටට නිදහස ලැබීමට වසර කිහිපයකට පෙර ඌව පළාතේ පෞරාණික සිද්ධස්ථාන ගවේෂණයක යෙදුණු පණ්ඩිත, නාඋල්ලේ ධම්මානන්ද නාහිමියෝ තමන් වහන්සේ සියැසින් දුටු විහාරස්ථාන ලුහුඩු සටහන් මගින් ඌව ඉතිහාසයට එකතු කළහ. උන් වහන්සේ ස්වකීය කෘතියෙන් පෙන්වා දුන් විහාරස්ථාන මෙසේයි.

1. වැලිගම් වෙහෙර

2. ලුණුගල් වෙහෙර

3. උණවටුන සෑය

4. යුදගණා සැය

5. අඤ්ජලි පබ්බත විහාරය

6. උඩගම විහාරය

7. ගැරඩිබතිත විහාරය

8. වගුරුවෙල විහාරය

9. දෙමටමල් විහාරය

10. මාලිගාවිල

11. ගල්ටැම්මණ්ඩිය විහාරය

12. හැබැස්ස

13. යටිල්ලාතොට විහාරය

14. විහාරමුල්ලේ විහාරය

15. මොණරාගල විහාරය හා දළදා මැදුර

16. කොළොන්වින්න විහාරය

17. කොටියාගොඩ විහාරය

18. මණ්ඩාගල විහාරය

19. තලතුරු විහාරය

20. තුඹල්තිස් පවු වෙහෙර

21. දොවේ රජමහා විහාරය

22. යාලමඩිත්තේ පුරාණ විහාරය

23. ගල්ගේ පිටියේ ලෙන් විහාරය

24. මුතියංගණ රාජමහා විහාරය

25. බෝගොඩ විහාරය

26. උළුගල වෙහෙර

27. ගනේතැන්නේ විහාරය

28. දිවුරුම්වෙල විහාරය

29. කලබුලුලන්දේ පුරාණ විහාරය

30. දඹවින්නේ පුරාණ විහාරය

31. මල්පොත පුරාණ විහාරය

32. සොරගුනේ විහාරය

33. බෝගන්දන වෙහෙර

34. මිණිනාපවු වෙහෙර

35. කොටවෙර විහාරය

36. හම්බේගමු වෙහෙර

37. අරඹේකෙම් වෙහෙර

38. සීමා පවුවෙහෙර

39. පණ්ඩිත් කුලම් වෙහෙර

40. ගෝටපබ්බතාරාමය

41. කිංකිණි වෙහෙර

42. බුදුරුවගල

43. කොටවෙහෙරගල

44. මල්ලත්තාවෙල පුරාණ විහාරය

45. පස්සර රජමහා විහාරය

46. දුම්මලේතැන්නේ විහාරය

47. වෙහෙරවත්තේ වෙහෙර

48. ටැම්ගොඩ රජමහා විහාරය

49. නාගල විහාරය

50. විල්ගම් වෙහෙර

51. පොතු බන්දන විහාරය

52. ගිරිතිම්බ විහාරය

53. කොටසර පියංගලු වෙහෙර හා දළදා මැදුර

54. නාගදීප විහාරය

55. ආරණ්‍ය පර්වත විහාරය

56. මහියංගණ රාජමහා විහාරය

57. බුදුගේ කන්ද ලෙන් විහාරය

58. කදුරුගොඩ විහාරය

59. කිරෝනාගම විහාරය

60. කතරගම කිරිවෙහෙර

61. කොස්ලන්ද විහාරය

62. අතරුගිරි විහාරය

63. ලෙන් වෙහෙර

යන විහාරස්ථාන ඌව පළාතේ පැරණි විහාරස්ථාන වශයෙන් ඌව ඉතිහාසය පෙන්වා දී ඇත.

මහියංගණ රාජමහා විහාරය

මේ රට නිදහස ලබා වසර 15ක් ගිය තැන රුහුණු දනව්ව තුළ සැඟවුණු වෙහෙර විහාර සොයා සංචාරයක යෙදුණු පණ්ඩිත ගුණපාල සේනාධීර මහතා “රුහුණේ අප්‍රකට පුරා වස්තු‘‘ නමින් ග්‍රන්ථයක් ලියා පළ කලේය. එහි බදුල්ල හා මොණරාගල දිස්ත්‍රික්කවලදී තමන්ට දකින්නට ලැබුණු පැරණි විහාරස්ථාන නම් වශයෙන් මෙසේ හදුන්වාදී ඇත.

1. පිළමකෙම

2. හිඟුරේගල

3. කෝන්කැටිය

4. කෝමාරිකා ගල

5. බුදුරුවගල

6. තලගුරු වෙහෙර

7. දිවුල්බාල විහාරය

8. සීමාපහු කන්ද විහාරය

9. ඇතිලිවැව

10. මාලිගාවිල හා දඹේගොඩ

11. දෙමටමල් වෙහෙර

12. හබැස්ස

13. ලේදෝරුගල

14. මොණරාගල විහාරය

15. වැලියාය

16. මඩුල්ලගස්මුල්ල

17. ගලබැද්ද

18. කිඹුලාවෙල

19. වැලඵල්ලුගොඩ කන්ද

20. මණ්ඩාගල

21. ගල්කොටුව

22. කිරිවැල්ගොඩ

23. නයින්නේවෙල විහාරය

24. බුද්දම

මුතියංගණ රාජමහා විහාරය

බදුල්ල දිස්ත්‍රික්කය තුළ පිහිටි පැරණි විහාරස්ථාන වශයෙන් ගුණපාල සේනාධීර මහතා නම් සදහන් කර තිබෙන තැන්

1. මහියංගණය

2. ඔලගංගල

3. බෝගොඩ

4. මැටිගහතැන්න

5. කහටඅතුහෙල

6. මාපාකඩවැව

7. මාවරගල

බෝගොඩ රාජමහා විහාරය

මේවාද ආගමික හා පූරාවිද්‍යාත්මක අතින් වැදගත් තැන් බව නොකිවමනාය.

ඌව දනව්ව - වි.වා.මු. තිලකසිරි බණ්ඩාර මහතා.